περι ξενοφοβίας και ρατσισμού

Οι πικροί ανθοί του φόβου
Tης Mαριαννας Tζιαντζη

M ια ξεχασμένη αδικία» είναι ο τίτλος ενός ντοκιμαντέρ που η πρώτη προβολή του έγινε τον Απρίλιο στο Σικάγο, στο πλαίσιο ενός «λάτιν» κινηματογραφικού φεστιβάλ. Η ταινία μιλά για μια παλιά ιστορία: την απέλαση από την κυβέρνηση Χούβερ περίπου δύο εκατομμυρίων Μεξικανοαμερικανών στις αρχές του ’30. Οι περισσότεροι είχαν μεταφερθεί στη χώρα στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν παρουσιάστηκε έλλειψη εργατικών χεριών στα εργοστάσια και στη γεωργία καθώς πολλοί Αμερικανοί υπηρετούσαν τότε στο στρατό. Πάνω από το 60% των εκτοπισθέντων ήταν νέοι που είχαν γεννηθεί ή είχαν μεγαλώσει στην Αμερική. «Οσο υπήρχε μια σχετική ευημερία, η ανοχή ήταν αυτονόητη», παρατηρεί ένας Αμερικανός δημοσιογράφος. «Ομως σε εποχές ισχνών αγελάδων, όταν στις στρατιές των ανέργων πληθαίνουν οι “γνήσιοι Αμερικανοί”, ο φόβος έχει τον πρώτο λόγο» και ο «κοινωνικός πανικός» παραχωρεί τη θέση του στο μίσος. Πρόσφατα η Γερουσία της Πολιτείας της Καλιφόρνιας ζήτησε συγγνώμη γι’ αυτή τη σκοτεινή σελίδα και ενέκρινε τη διδασκαλία της στα δημόσια σχολεία - «σκοτεινή» γιατί οι απελάσεις δεν έγιναν με το γάντι αλλά και με τη χρήση ωμής βίας, με την τρομοκράτηση του μεξικανικού πληθυσμού. Γιατί μόνο τους Μεξικανούς; Γιατί η απέλασή τους, λόγω των κοινών συνόρων κόστιζε λιγότερο…

Να λοιπόν που η κραυγή «έξω οι ξένοι» κάποιους βαραίνει, ακόμα και αν πρέπει να περάσουν 70 χρόνια για να αρχίσει, δειλά δειλά, η παραδοχή της αδικίας. Η ιστορία διδάσκει ότι οι οικονομικές κρίσεις πάντα ευνοούσαν την ξενοφοβία και τον ρατσισμό που γίνονται εργαλεία για την ιδεολογική «διαχείριση» του προβλήματος της μετανάστευσης και όχι μόνο.

Σήμερα, μία εβδομάδα μετά τις ευρωεκλογές, δεν μετράμε μόνο τους «πικραμένους» που δεν ψήφισαν, αλλά και τους πικρούς ανθούς του φόβου στην Ευρώπη των «27». Η οικονομική ανασφάλεια, τα σκάνδαλα και η διαφθορά γεννούν το φόβο, τον κυνισμό και την απελπισία. «Σωπαίνω για να ακουστώ», λέει η απελπισία, «όλοι ίδιοι είναι» λέει ο κυνισμός, «ψηφίζω Καρατζαφέρη, αυτός προτείνει λύση», λέει ο φόβος.

Η ιστορία επίσης διδάσκει ότι η εξαθλίωση μπορεί να γεννήσει τη βία και ήδη στην Ελλάδα έχουμε δει τα πρώτα δείγματα. Ωστόσο, ο φόβος δεν προκαλεί μονοσήμαντες αντιδράσεις, δεν γεννά μόνο τη σκληρότητα και την καχυποψία αλλά και το αντίθετό τους: την αλληλεγγύη και την αντίσταση στην υλική και πνευματική εξαθλίωση, έννοιες που όσο και αν σήμερα φαίνονται γραφικές και παλιομοδίτικες δεν έχουν φθαρεί.

«...και ο σημαντικότερος βιολιστής του καιρού μας δεν δικαιώνεται αν συνεχίζει να παίζει το βιολί του στην όχθη του ποταμού όταν κάποιος πνίγεται φωνάζοντας βοήθεια», έγραφε το 1958 ο Τζον Μπέρτζερ. Σήμερα η κραυγή για βοήθεια δυναμώνει ή μάλλον έρχεται πιο κοντά στη δική μας όχθη, στα δικά μας αυτιά. Πολλοί πιστεύουν πως αν βοηθήσουμε τους μισοπνιγμένους, κινδυνεύουμε κι εμείς να βυθιστούμε - κι έτσι δεν παίζουν καν βιολί αλλά χτυπούν τα τύμπανα του πολέμου. Εύκολα όμως το σύνθημα «έξω οι ξένοι» μπορεί να γίνει «στον πάτο οι ξένοι» και ας πνιγούν όπου θέλουν (και ήδη πνίγονται είτε στις θάλασσές μας είτε από ασφυξία μες στις νταλίκες).

Ο μετανάστης είναι ένας βολικός αποδιοπομπαίος τράγος όμως τίποτα δεν εγγυάται ότι στο μέλλον δεν θα αναζητηθούν και άλλοι. Στον αντίποδα του «έξω οι ξένοι» δεν βρίσκεται η αδράνεια εν αναμονή της «συνολικής» ευρωπαϊκής λύσης, αλλά η εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών ζωής γι’ αυτούς που ήδη ζουν στον τόπο μας - και αυτό δεν είναι θέμα φιλανθρωπίας αλλά δημοκρατίας.